Frans de Wall, Hollandalı bir primatolog. Aynı zamanda etolog ve psikolog. Ted konuşmasında yaptıkları eşitlik deneyinden bahsediyor. Birbirlerini gruptan tanıyan iki maymun (kahverengi Kapuçin maymunu) test odasına götürülüyor, yan yana kafeslere yerleştiriliyor. Kafeslerinin içerisindeki taşları uzatacak, karşılığında salatalık alacaklar. Bunu 25 defa yapmaları bekleniyor. Üzümün fiyatı salatalığa göre yüksek. Başta her ikisi de taş verip salatalık parçası alırken maymunlardan birine salatalık uzatılıyor, diğerine üzüm. Üzüm alamayan maymun salatalığı atıyor, kafesi sallıyor, onların yemek tercihlerine göre daha iyi bir besin olan üzüm istediğini belli eden davranışlarda bulunuyor, agresifleşiyor. Aynı işi yaptıkları çalışma arkadaşının ücreti göz göre göre ondan iyi :). Diğer maymunsa üzüm almaktan şikayetçi gözükmüyor. Sarah Brosnan’ın da katıldığı “Maymunlar Adaletsiz Ödemeyi Reddediyorlar” çalışmasında ise; arkadaşı görevini yerine getirdiğinde ödülü ondan iyiyse tedirgin olan ve görevlerini yapmak istemeyen maymunlar var. Yani, eşitsizliğe tepki veriyorlar.
Peki insanlarda durum nasıl? Videoyu izlediğimde, bizlerin çalışma hayatlarını düşündüm. İş yerindeki maaş adaletsizliklerine karşı ne yapıyoruz? Öncelikle; kurumlarda ücret şeffaflığı değil ücret gizliliği var. Aynı işi yaptığımız iş arkadaşımızın maaşını bilemeyebiliyoruz. Ama biliyorsak eğer, aynı konumda olduğumuz kişinin ücreti bizden çoksa nasıl davranıyoruz? Hastanede işe yeni başlayan bir hemşire, birlikte çalıştıkları başka bir hemşirenin (kıdem farkı var) daha yüksek ücret aldığını duyunca sinirle gelmiş ve istifasını vermek istemişti. Bir arkadaşımın çalıştığı firmada, yanlış gönderilen mail sonucu maaş bilgileri departmanda çalışanlara ulaşınca “O nasıl benden fazla para alır?” soruları ile isyan başlamıştı.
Ücret, Frederick Herzberg’in Çift Faktör Kuramı’na göre hijyen (koruyucu) faktörlerden biri. Hijyen faktörlerin eksikliği iş tatminsizliğine, işten ayrılmalara yol açar. Adaletsizliğin ve ayrımcılığın olduğu yerde; stres, gerginlik, performans düşüklüğü yaşanır, aidiyet duygusunun ve işe adanmışlığın kaybı kaçınılmaz olur.
Toplumsal cinsiyet eşitliğinin henüz sağlanmamış olması, ücret farklılığının en önemli 
nedenlerinden. Türkiye’de “Eşit İşe Eşit Ücret” konusunda sıkıntılar var, ancak diğer ülkeler de çok farklı değil, global bir sorun söz konusu. ILO’nun 2018/2019 Küresel Ücretler Raporu’na göre; dünyadaki kadınların erkeklere göre yaklaşık yüzde 20 daha az kazanmaya devam ettiği açıklandı. Geçtiğimiz Eylül ayında İsviçre’de Unia sendikasının düzenlediği mitinge binlerce kadın ücret eşitsizliği ve ayrımcılığı protesto etmek için katıldı. İskoçya’da kadınlar Ekim ayında yine aynı nedenlerle sendikalar öncülüğünde 2 gün grev yaptı.
Dünya Ekonomik Forumu’nun hazırladığı rapor, maaş konusunda kadın-erkek eşitliğinin 2133 yılına kadar sağlanamayacağını ortaya koyuyor. Türkiye listede 145 ülke arasında 130. sırada. Sadece kadınlar değil, olması gerektiği gibi erkekler de çözümün parçası olmaya çalışıyorlar. Aktör Benedict Cumberbatch, kadın meslektaşı kendisi ile aynı ücreti almazsa o filmde yer almayacağını belirtmişti. Ülkemizde kurulan Yanındayız Derneği’nin 40 kurucu üyesi erkek. Yaşları ve meslekleri birbirinden farklı, onları bir araya getiren amaçları ortak: Toplumsal cinsiyet eşitsizliğine ve cinsiyete dayalı ayırımcılığa neden olan her türlü engel ve önyargı ile mücadeleye erkeklerin daha çok ve aktif katılımını sağlamak, aynı zamanda yasalarda, kurumlarda, toplum hayatında gerekli dönüşümü sağlamak. Eşit işe eşit ücret uygulamasının yaygınlaşması da derneğin hedefleri arasında.
İzlanda, 2018’in başında erkeklerin kadınlardan daha fazla maaş almasını yasakladı. 2022 yılına kadar ücret eşitsizliğini ortadan kaldırmayı hedefliyorlar. Umuyorum dünya çapında eşit işe eşit ücret prensibinin pratiğe dökülmesi, küresel hedeflerden olan toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması ve tüm kadınların ve kız çocuklarının güçlenmesi hepimizin desteğiyle bize öngörülen süreden çok daha kısa sürede gerçekleşir.
Birlikte gelişebilmek dileğiyle,
Pınar Şahin
Yararlanılan Kaynaklar:
https://evrimagaci.org/insanlarin-adalet-anlayisi-uzun-donem-isbirligi-nedeniyle-evrimlesti-3031
http://www.emory.edu/LIVING_LINKS/publications/articles/Brosnan_deWaal_2003.pdf
https://www.evrensel.net/haber/362009/isvicrede-binlerce-kadin-esit-ucret-icin-eylem-yapti
https://www.evrensel.net/haber/364334/iskocyada-kadin-iscilerin-esit-ise-esit-ucret-grevi
https://www.haberturk.com/sherlock-un-yildizi-benedict-cumberbatch-esit-ucret-dedi-1966002
http://t24.com.tr/haber/maasta-kadin-ile-erkek-esitligi-118-yil-sonra,317287
Frans de Waal: Hayvanlarda Ahlaki Davranışlar (Ted / Youtube)
Kariyer Heybesi 